Tarih : 11 Mayıs 2015 - Pazartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
fiyaka isim (fiya'ka) İtalyanca fiaccola
isim Gösteriş, çalım, afi, caka
"Küçük çocuklar da tütüne alışırken fiyakası için başlarlar." - S. F. Abasıyanık

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
konvansiyon    Fr. convention

1. Anlaşma: § "Şüpheci sanat adamları, sınır tanımayan coşkunluklara, karışıklıklara, kısaca mutlak kopup koyvermelere karşı, bir konvansiyonlar sistemi kurmuş." -Cemil Meriç, Kırk Ambar, 55.
2. Bir anayasa yapmak veya bir anayasayı değiştirmek için toplanan olağanüstü geçici meclis.

Bundan sonra demek ki, konvansiyon yerine, anlaşma sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.

g. Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
bohça böreği, talaş böreği; ba­dem yağı, kuyruk yağı; arpa suyu, maden suyu; tulum peyniri, beyaz peynir; Adana kebabı, tas kebabı; İnegöl köftesi, İzmir köftesi; ezogelin çorbası, yoğurt çorbası; irmik helvası, koz helva; acı badem kurabiyesi; Kemalpaşa tatlısı, yoğurt tatlısı; ba­dem şekeri, kestane şekeri; balık yumurtası, lop yumurta vb.

burgu makarna, yüksük makarna; kakaolu kek, üzümlü kek; çiğ köfte, içli köfte; dolma biber, sivri biber; esmer şeker, kesme şeker; süzme yoğurt; yarma şeftali; kuru yemiş vb.

Günün atasözü/deyimi :
Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur.
Çocuklar ana ve babalarından öğrendiklerini yapmaya özenirler. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agan er genizden laf söyleyen insan, genzek·I, 77
agartgu Şerbet gibi buğdaydan yapılan içki, bir çeşit buğday birası·III, 442
agduk bozuk, belirsiz, değişik·I, 65 bkz> aduk, aduk, adguk § agduk (ki şi); kim olduğu belli olmayan sığınti (adam)·I, 99
agı ipek kumaş (altın veya gümüşle işlenmiş sırmalı).I, 89;II, 153
agıcı ipek kumaşları muhafaza eden kimse,hazinedar.I, 89, 136

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Alplar birle uruşma, beğler birle turuşma (I. 182)
Yiğitlerle vuruşma, beğlerle sürtüşme, iddiâlaşma.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[zavzu -1] Hıyar
Ağlı *Küre -Kastamonu
-Amasya
*Zile -Tokat

zavrak (I) 1. Hıyar.
-Isparta ve çevresi *Adapazarı -Sakarya
-Bolu
Acıkavak *Taşköprü -Kastamonu
-Çorum ilçe ve köyleri
*Havza -Samsun
*Taşova, Dinar *Artova -Tokat
*Fatsa -Ordu
Hacıilyas *Koyulhisar -Sivas
*Çayıralan, -Yozgat
Kuruçay *Çubuk, *Nallıhan -Ankara
Hisarcık, Erkilet *İncesu -Kayseri
Bahçeli *Bor -Niğde
*Seydişehir -Konya
Çandırlar *Feke -Adana

[zavzu -2] Sebzelik
*Şebinkarahisar -Giresun
-Sivas

zavzalık Sebzelik.
-Çankırı

zavzu 1. [-> zavrak (I) -1]

zavzu 2. [-> zavzalık]

zavzu Sebzelik, sebze bahçesi.
Çıkrık *Mecitözü Çorum


Daha geniş bilgi için Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nü inceleyiniz.

Tarih : 13 Mayıs 2015 - Çarşamba

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
İstikamet isim (istika:met) Arapça isti®¥met
isim Doğrultu
"Arkaya baka baka, yere yuvarlanmaksızın, istenilen istikamette kaç adım gidilebilir?" - A. Haşim

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
konservatizm    Fr. concervatisme

Tutuculuk, muhafazakârlık: § "Hayreddin Paşa konservatizmle liberalizmi kaynaştırmak ister." -Cemil Meriç, Sosyoloji Notları ve Konferanslar, 295.
Bundan sonra demek ki, konservatizm yerine, tutuculuk sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.

h. Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
patlak göz, süzgün göz; aşık kemiği, elmacık kemiği; serçe parmak, şehadet par­mağı, yüzük parmağı; azı dişi, köpek dişi, süt dişi; kuyruk sokumu, safra kesesi; çatma kaş, takma diş, takma kirpik, takma kol; ekşi surat, kepçe surat; gaga burun (kimse), karga burun, kepçe kulak

Günün atasözü/deyimi:
Bağa bak, üzüm olsun, yemeye yüzün olsun.
Kişi, karşılık beklediği işten istediğini alabilmek için gereken harcamaları yapmalıdır.(Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agış   yükseliş, ;ıkı;·I, 61
agışmak yükseli;mek, çıkıçmak, çıkmakta yarış etmek, artırışmak; koğmakta yarış etmek·I, 185
agıtgan daima çıkartan, yükselten· I, 155,156
agıtmak çıkarmak, yükseltmek·I, 212
agız   agız· I, 43, 55, 129, 193, 195, 383; II. 6, 26, 175, 188;III, 102, 110, 247, 257, 339
agızlamak   ağza vurmak; ağız açmak·I, 302
aglak ıssız, çorak, oturulmayan yer, boş.,I, 119, 468 § aglak yér; boş yer· II. 365

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Anası teblük yufka yapar, oglı tetik koşa kapar.(III. 33)
Annesi (yalancı yufka) yapar, oğlu tetik koşup kapar.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
oklâ Oklava.
İshaklı *Bolvadin, Çığrı *Dinar -Afyon
Demirkapı *Susurluk -Balıkesir
*İskilip -Çorum
Bahçeli *Bor -Niğde

[ohla] Oklava.
Çilehane *Reşadiye, *Zile köyleri -Tokat
Karaözü *Gemerek -Siva

[ohlağ] Oklava.
İğdeli *Gemerek -Sivas

[ohlağı] Oklava.
-Malatya.

[ohlav] Oklava.
*Erciş -Van
Kerkük

[ohlavı] Oklava.
-Tokat

[ohlavi -2] Oklava.
Çavdarlı, Yavuz *Şavşat -Artvin
-Erzurum

[oklaa] Oklava.
*Afşin -Maraş

[oklaaç] Oklava.
Tokat, Bozan -Eskişehir
-Kastamonu
-Erzurum
*Afşin -Maraş

[oklaç] Oklava.
*Akyazı -Sakarya
Hasanoğlan Ank.

[oklageç] Oklava.
Sürez *Bozdoğan -Aydın

[oklağ] Oklava.
Nefsiköseli *Görele -Giresun
-Kırşehir

[oklağa] Oklava.
*Merzifon köyleri -Amasya

[oklağaç] Oklava. *Yenişehir -Bursa
-Çankırı
*Merzifon köyleri -Amasya
-Ankara

[oklahaç] Oklava.
Karabüzey *Araç -Kastamonu

[oklangı] Oklava.
*Ereğli -Konya

[oklav] Oklava.
Vazıldan *Divriği -Sivas

[oklavaç] Oklava.
-Zonguldak
-Ankara

[oklavi] Oklava.
Salcı *Şavşat -Artvin

[oklavû] Oklava.
Hacıahmet *Düzce -Bolu

[oklô] Oklava.
Salman *Akkuş -Ordu

[oklâ] Oklava
Sazak *Yeşilova Burdur
Gaziantep
Eldirek *Fethiye Muğla

ohla [-> oklâ] oklâ  [-> ohla]


Daha geniş bilgi için Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nü inceleyiniz.

Tarih : 15 Mayıs 2015 - Cuma

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
zamane isim (zama:ne) Arapça zam¥ne
1. isim İçinde bulunulan zaman, dönem
"Karısı, evin hayatını, kendisi yokken en akıllı adamlar gibi zamaneye uydurmuştu." - Ö. Seyfettin
2. Yakınma veya hafifseme yoluyla şimdiki zaman
"Hep bunlar yeni avukatlık çenebazlığı, zamane lafları." - H. R. Gürpınar

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
arter    Fr. artérite

1. Atardamar: § "Yine de Toynbee’nin önemi, çok geniş zaman dilimlerini ele alması, yüzyılların birbirinden ayırdığı tecrübeleri bir araya getirip kıyaslaması, ana arterleri belirlemesidir." -Cemil Meriç, Umrandan Uygarlığa, 102.
2. Trafiği yoğun olan ana yol.

Bundan sonra demek ki, arter yerine, atardamar ve/veya ana yol sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.

i. Zamanla ilgili birleşik kelimeler:
bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu, kış yarısı  vb.

Günün atasözü/deyimi:
Akarsuya inanma, eloğluna dayanma.
Akışı ne kadar yavaş olursa olsun akarsuya girmek tehlikelidir, eloğluna güvenmek de doğru değildir, insanı zarara sokabilir. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agrıg ağrı·I, 98
agrıkanmak ağrısından şikâyet etmek·I, 213
agrımak ağrımak,I, 46, 273, 274;III, 169
agrınmak ağrımak, acı duymak· I, 252
agrışmak ağrışmak, sızlaşmak, I, 235
agrıtmak ağrıtmak· I, 261

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Anıñ yüziñe titinü baksa bolmas (II. 144)
Onun (hakanın, beyin, sevgilinin) yüzüne dik bakılmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
domuşkan [-> domuşuk]

[domuşkan] Somurtkan, asık suratlı
-Konya

domuşuk Somurtkan, asık suratlı.
Çiftlik *Dinar, Bayat *Emirdağ, -Afyon
*Gelendost, *Yalvaç, İğdecik, İlyas *Keçiborlu -Isparta
Kavak, Salda, Çuvallı *Yeşilova, Anbarcık, *Gölhisar, Yayla *Tefenni -Burdur
*Buldan, Darıveren *Acıpayam, Kavakköy *Çivril -Denizli
*Düzce -Bolu
-Çankırı ve ilçeleri
-Çorum
*Taşova -Amasya
Hacavera *Maçka -Trabzon
Çepni *Gemerek -Sivas
*Korkuteli köyleri, *Elmalı köyleri -Antalya

Tarih : 17 Mayıs 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
müsteşar isim Arapça musteş¥r
1. isim Kendisinden bilgi alınan, kendisine danışılan kimse
2. Bakanlıklarda, elçiliklerde bakan veya büyükelçiden sonra gelen en büyük yönetici
"Güzel çehreli müsteşar bey, nazır beyin kapıcısından daha alçak gönüllü idi." - Ö. Seyfettin

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
prensip    Fr. principe

İlke, umde: § "Cevapta, hürriyete ait bir prensip kararından ziyade yeni erkeklere karşı bir teveccühsüzlük kokusu seziliyor." -Reşat Nuri Güntekin, Tanrı Misafiri, 111;
"Evvelce Türkçülüğe lakayt kalan bazı insaf sahibi Osmanlıcılar, Vilson prensipleri ortaya atıldıktan sonra…" -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, 41;

Bundan sonra demek ki, prensip yerine, ilke ve/veya umde sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamla­ması yapısındaki renk adları ayrı yazılır:

bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, portakal rengi, saman rengi; ateş kırmızısı, boncuk mavisi, çivit mavisi, gece mavisi, limon sa­rısı, safra yeşili, süt kırı vb.

Günün atasözü/deyimi:
Akıllı oğlan neyler ata malını, akılsız oğlan neyler ata malını.
Çocuk akıllı ise babasından mal kalsın diye beklemez, malı kendisi kazanır; akılsızsa babası ne kadar çok mal bırakırsa bıraksın, değerini bilmez ve onu kısa zamanda bitirir. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agsamak (çıkmak, yükselmek, ağmak) istemek, I, 277
agtarılmak   yere vurulmak, sarsılmak•I, 246 bkz> agtılmak
agtarmak aktarınak, devirmek, yenmek•II, 74 bkz> axtarmak
agtılmak yere vurulmak, sarsılmak,I, 246 bkz> agtarılmak
agu agı, zehir,I, 89;III, 339

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Arı kapçıtsa ısrur (II. 329)
Arı kızdırılırsa ısırır, sokar.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[çitil (III)] Küçük bakraç.
-Gaziantep
*Göksun, Hartlap -Maraş
Adiller *Ermenek, Morcalı *Karaman, Boyalı -Konya
*Kadirli -Adana
*Alanya, Abdurrahmanlar *Serik, Kızılağaç -Antalya

çingil (II) Küçük bakraç.
Yılanlı *Eğridir -Isparta
Germencik *Karaağaçlı -Aydın
Uluşiran *Şiran -Gümüşhane
-Kars
-Kayseri
Yeniköy *Ereğli, Kuşça *Cihanbeyli, *Karaman -Konya
Bahçeli *Bor -Niğde
Mankit *Ceyhan -Adana
İncekum, Uzuncaburç *Silifke, Tabanlı, Darıseki *Mersin, *Tarsus -İçel
*Serik, Temre *Kaş -Ankara

çitil (I) 1. Sebze fidesi.
*Afşin, *Elbistan -Maraş
Pazar *Kızılcahamam -Ankara
Cemele *Merkez ilçesi -Kırşehir
Bahçeli *Bor -Niğde
*Ereğli -Konya
İncekum *Silifke, Tahanlı *Mersin -İçel

çitil (I) 2. Fidan.
Rumeli göçmenleri -İstanbul
-Kastamonu
*Zile, Kızılköy -Tokat
Gündüzbey *Yeşilyurt, *Pötürge -Malatya
Harput -Elâzığ
*Göksun -Maraş
*Kangal ve köyleri, Savrun *Divriği, Telin *Gürün -Sivas
-Ankara
*Ereğli -Konya
Çukurköy *Karaisalı -Adana
Şahin *Malkara -Tekirdağ

çitil (I) 3. Tohum.
*Mersin -İçel
*Manavgat -Antalya

çitil (II) 1. Kavgacı (kimse).
*Merzifon -Amasya
*Zile -Tokat
*Şebinkarahisar -Giresun
-Trabzon
Uluşiran *Şiran -Gümüşhane
*Arapkir -Malatya
Kınık *Şereflikoçhisar -Ankara

[çitilci] Kavgacı (kimse).
*Çarşamba -Samsun
Zana
-Amasya

[çitilli (I)] Kavgacı (kimse).
*İskilip -Çorum
*Yıldızeli -Sivas
Avşar aşireti ve köyleri *Pınarbaşı -Kayseri

çitil (II) 2. Huysuz (hayvan hk.)
-Siirt

çitil (III) [-> çingil (II)]

çitil (IV) Şekil, biçim.
Babik *Pötürge -Malatya

çitil Fidan.
*Hekimhan Malatya
Sivas
Kayseri
Elâzığ ve yöresi
Keban, Baskil, Ağın

çitil Kavgacı
Aybastı

çitil Fide
Adana, Osmaniye

Tarih : 19 Mayıs 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
diriliş isim
1. isim Dirilme işi, canlanma
2. Yeni bir atılımla güç kazanma
3. din b. (***) Dinî inanışlara göre ölümden sonra dirilme, basübadelmevt
"Huşu içinde, başları önlerine eğik olarak oturmaları hep ölümden sonraki ve dirilişten evvelki hâlete işarettir." - A. H. Çelebi

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
sansüalizm    Fr. sensualisme

Duyumculuk: § "Bu dinî ateizm, idealist bir sansüalizmin benzeri." -Cemil Meriç, Kırk Ambar, 91; § "İngiltere’de filozof Locke’un sansüalizmi ile başlayan tabiata doğru yürüyüşü, Fransa’da bir akım halini aldı." -Sabahattin Eyüboğlu, Sanat Üzerine Denemeler ve Eleştiriler, C. 2, 18.

Bundan sonra demek ki, sansüalizm yerine, duyumculuk sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç, yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır:

Batı Trakya, Doğu Anadolu, Güney Kutbu, Kuzey Amerika, Güneydoğu Anadolu, Aşağı Ayrancı, Yukarı Ayrancı, Orta Anadolu, Orta Asya, Orta Doğu, İç Asya, İç Anadolu, Yakın Doğu, Uzak Doğu vb.

Günün atasözü/deyimi:
Çamurdan çekip çıkarmak.
Birini kötü veya onurunu tehlikeye düşüren bir durumdan kurtarmak. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
aguz   agız, memeli hayvanların doğurduğu zaman verdigi ilk süt· I, 55 bkz> aguj
axlamak göğüs geçirmek, ahlamak III, 118
axsakk aksa, topal,I, 119
axsak buxsak topal ve çolaklar için söylenir. I, 465
axsamak aksamak, topallamak.I, 276
axsatmak aksatmak,I, 262

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Arpasız at aşumas, arkasız alp çeriğ sıyumas (I. 123)
Arpasız at aşamaz, arkasız yiğit rakibini yenemez.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[çeykel (III)] Kılıksız.
-Ordu

calav (II) Kılıksız.
Körküler *Yalvaç -Isparta

çeykel (I) Övenderenin ucunda bulunan çamur sıyırmağa yarayan üç köşeli demir.
Bayat *Emirdağ -Afyon
*Uluborlu, *Senirkent, *Atabeyli, -Isparta
Başpınar *Tefenni -Burdur
Homa *Çivril, Söğüt *Honaz -Denizli
*Bergama, Kemalpaşa -İzmir
Bahadırlı *Bayramiç -Çanakkale
*Kandıra -Kocaeli
Naip -Tekirdağ

çeykel (II) Sert, kavgacı (kimse).
*Kavak -Samsun
*Niksar, *Erbaa, *Zile -Tokat
İpsili, Hafik -Sivas

[çeygel] Sert, kavgacı (kimse).
-Amasya

çeykel (III) [-> calav (II)]