Gönderen Konu: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ  (Okunma sayısı 522188 defa)

0 Üye ve 4 Ziyaretçi konuyu incelemekte.

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1190 : 04 Ağustos 2015 »
Tarih : 06 Temmuz 2015 - Pazartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
semirmek
Besili, yağlı bir duruma gelmek, semizlemek, şişmanlamak

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
endeks    Fr. index

1. Dizin, indeks.
2. mec. Bağlı, bağımlı:
"Doğuya ‘endeksli’ vapurlar istiyorum" -Adalet Ağaoğlu, Başka Karşılaşmalar, 76;
"Ekonomisi bozuk, yeraltına endeksli, haksız kazanç ilkesine ayarlı bir ülkede, kültür sektörünün olup bitenlerden bağımsız bir evrim çizgisi çekmesini bekleyemeyiz." -Enis Batur, Kum Saatinden Harfler, 346.

Bundan sonra demek ki, endeks yerine, dizin ve/veya bağımlı sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
İçinde yan yana iki veya daha fazla ünsüz bulunan Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır:
alafranga, apartman, biyografi, elektrik, gangster, kilogram, orkestra, paragraf, tel­graf vb.

Günün atasözü/deyimi:
Erken kalktım işime, şeker kattım aşıma.
İşine sabahleyin erken başlayan kimse başarı elde eder. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
argarmak yormak.I, 225 bkz> argurmak argu iki dag aras ı, uçurum·I, 127
arguç 1nsanın aldandığı nesneler·I, 95 § arguç ajun; yalanc ı (aldaticı) dünya·I, 95
argulamak arasını yarmak, geçmek·I, 317

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Ebek sinğek sütge tüşür (II. 13)
Aceleci sinek süte düşer.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
umacı 1. Korkuluk.
*Akyazı köyleri -Sakarya

umacı 2. Cin, peri örneği, korkutan şey, yaratık.
-Sinop

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1191 : 04 Ağustos 2015 »
Tarih : 07 Temmuz 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
hidayet isim, din b. (***) (hida:yet) eskimiş Arapça
isim, din b. (***) Doğru yol, hak olan Müslümanlık yolu

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
endividü    Fr. individu

1. Birey, fert. 2. Örnek. 3. Adam, kişi:

Bundan sonra demek ki, endividü yerine, birey ve/veya adam sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
İki ünsüzle biten Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır:
film, form, lüks, modern, natürmort, psikiyatr, seks, slayt, teyp vb.

Günün atasözü/deyimi:
Bir yaşına daha girmek.
Şimdiye değin görmediği şaşılacak yeni bir şeyle karşılaşmak. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
argun sıçan cinsinden, yarım arşın uzunluğunda bir hayvan· I, 120
argurmak yormak, I, 486 bkz> argarmak
argurtmak yordurmak· I, 229 bkz> argurturmak
argurturmak yordurmak. I, 229 bkz> argurtmak

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Ebliğ toygursa közi yolka bolur (II. 176)
Ev sahibi doyurunca, konuğun gözü yolda olur.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
önnemen 1. İpten dokunmuş bir çeşit kilim.
*Demirci -Manisa

önnemen 2. Battaniye.
*Demirci -Manisa

önnemen 3. Dokuma.
*Demirci -Manisa

önnemen Oturunca dize örtülen battaniye, örtü vb. [ Derleme Sözlüğü c: 12 ]
Çorum

[önnek] Oturunca dize örtülen battaniye, örtü vb.
Çorum

[önnük] Oturunca dize örtülen battaniye, örtü vb.
Çorum

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1192 : 04 Ağustos 2015 »
Tarih : 08 Temmuz 2015 - Çarşamba

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
cevher
isim Arapça cevher
1. isim Bir şeyin özü, maya, gevher
"Şu kuvvetin, cevherin sırrını öğrenmek için soruyorum." - S. F. Abasıyanık
2. Değerli süs taşı, mücevher
3. İyi yetenek
"Avrupa aristokratı, cevheri tükenmeye yüz tutmuş bir insandır." - P. Safa
4. felsefe Töz

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
endüstriyalizm    Fr. industrialisme

Sanayicilik:
"Medeniyet, endüstriyalizmin, militarizm yerine geçmesi ile kabildir." -Cemil Meriç, Sosyoloji Notları ve Konferanslar, 35.

Bundan sonra demek ki, endüstriyalizm yerine, sanayicilik sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Batı kökenli alıntıların içindeki ve sonundaki g ünsüzleri olduğu gibi korunur:
biyografi, diyagram, dogma, magma, monografi, paragraf, program; arkeolog, demagog, diyalog, filolog, jeolog, katalog, monolog, psikolog, ürolog vb.
Ancak fotoğraf ve topoğraf kelimelerinde g’ler, ğ’ye döner.

Günün atasözü/deyimi:
Şanına yedirememek.
Şenilgiyi kabul edememek. (Deyim)
“Onların karşısında ilk elde çekilmeyi şanına yediremedi.” -Ö. Seyfettin.

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arı arı. I, 87; II, 329; III, 156, 276
arıg temiz·I, 12, 18, 63, 66, 103, 230, 237.342, 376 bkz> arr ıg
arıg epeyce, çokça,I, 241; II, 328; III, 41
arıg çadır örtüsü· I, 63

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Eğir bolsa er ölmes (I. 54)
Eğir otu kökü bulunduran kişi, hastalansa da ölmez.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[cılk (I) -3] Terbiyesiz.
*Bozdoğan -Aydın

cılgısız, cılğısız 1. Terbiyesiz.
*Eğridir ve köyleri -Isparta
Başpınar *Tefenni, Çerçin -Burdur
Cumayanı *Acıpayam -Denizli
-İzmir
-Eskişehir
-Kocaeli
-İstanbul
Ladikli -Malatya
Lohan -Gaziantep
*Elbistan, *Afşin -Maraş
*Kangal ve köyleri -Sivas
*Bünyan -Kayseri
*Bor -Niğde
*Ermenek -Konya
-Adana
*Elmalı, *Gündoğmuş -Antalya
*Fethiye, Yerkesik -Muğla

cılk (I) 1. Sözünün eri olmayan.
*Eğridir ve köyleri -Isparta
*İskilip -Çorum
*Zile -Tokat
-Urfa
*Nizip, *Kilis -Gaziantep
*Reyhanlı -Hatay
-Yozgat
-Adana
*Mersin -İçel
Karadere *Gündoğmuş -Antalya
*Fethiye -Muğla
*Lüleburgaz -Kırklareli

[cılg (II)] Sözünün eri olmayan.
-Burdur

[cılkısız (II)] Sözünün eri olmayan.
Mençek *Ermenek -Konya

[cıllık (VIII)] Sözünün eri olmayan.
-Maraş

cılk (I) 2. Kötü kalpli.
-Amasya

cılk (I) 3.[-> cılgısız -1]

cılk (II) Çok ıslanmış.
*Eşme ve köyleri -Uşak
*Mustafa Kemal Paşa -Bursa
*Nazimiye -Tunceli

cılk Çok ıslak.
*Antakya ve çevresi Hatay

cılk Bozulmuş yumurta
Elâzığ ve yöresi

cılk Bozuk yumurta
Keban Baskil Ağın Elazığ

cılk İçi sallanan yumurta
Ordu İli ve Yöresi

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1193 : 04 Ağustos 2015 »
Tarih : 09 Temmuz 2015 - Perşembe

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
kumpas
isim Fransızca compas
1. isim Dizicilerin harfleri satır durumuna getirirken içine yerleştirdikleri ayarlanabilir demir yuva
2. Sanayide kalınlık ve incelikleri ölçmede kullanılan ölçüm aleti
3. Hile, düzen

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
entoksikasyon    Fr. intoxication

Zehirleme

Bundan sonra demek ki, entoksikasyon yerine, zehirleme sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Bazı durumlarda Batı kökenli kelimeler özgün biçimleri ile ya­zılırlar:
1. Bilim, sanat ve uzmanlık dallarında kullanılan bazı terimler:
andante (müzik), cuprum (kimya), deseptyl (eczacılık), quercus, terminus technicus (teknik terim) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Helalzade barıştırır, haramzade karıştırır.
Sütü bozuk kişi, iki kimsenin arasını açar, anlaşmalarına engel olur; soylu kişi ise arabuluculuk yapar, anlaşmalarına yardım eder. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arıglamak iğdiş etmek; bir şey içinden iyisini seçmek ve toplamak· I, 303
arıglık temizlik· I, 149
arık ırmak, ark, germeç, kaş, kanal, I, 7, 65, 302, 375. 382; II, 10, 59, 135. 333, 347;III, 182,299.

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Eliğ tutgınça ot tut (II. 292)
Yabancıyı tutacağına ateş tut.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[cücül (II)] Kısa boylu, cüce.
Mürüs *Erbaa -Tokat

cücen (II) Kısa boylu, cüce.
Karaözü *Gemerek -Sivas

cücül (I) Yenilen bir türlü mantar.
Zile *Mesudiye -Ordu

[cücele] Yenilen bir türlü mantar.
Mürüs *Erbaa -Tokat

[cücüle mantarı] Yenilen bir türlü mantar.
-Sinop

cücül (II) [-> cücen (II)]

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1194 : 04 Ağustos 2015 »
Tarih : 10 Temmuz 2015 - Cuma

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
alkış isim
Bir şeyin beğenildiğini, onaylandığını anlatmak için el çırpma, alkışlama, kargış karşıtı

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
ünite    Fr. unité

1. Birlik, birleşmiş olma durumu.
2. Bir kümenin her elemanı veya bir çokluğu oluşturan varlıkların her biri, birim.

Bundan sonra demek ki, ünite yerine, birlik ve/veya birim sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Bazı durumlarda Batı kökenli kelimeler özgün biçimleri ile ya­zılırlar:
2. Latin yazı sistemini kullanan dillerden alınma deyim ve sözler:
Veni, vidi, vici (Geldim, gördüm, yendim.); conditio sine qua non (Olmazsa olmaz.); eppur si muove (Dünya her şeye rağmen dönüyor.); to be or not to be (olmak veya olmamak); l’art pour l’art (Sanat sanat içindir.); l’Etat c’est moi (Devlet benim.); traduttore traditore (Çevirmen haindir.); persona non grata (istenmeyen kişi) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Hekimden sorma, çekenden sor.
Bir sıkıntının acısını ancak onu çeken bilir. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arık zayıf, cılız· I, 66
arıklanmak (su) akarak ark yapmak, su yerde kendine ırmaklar glbi yol ve hendek açmak· I, 294
árıklıg nehirli, ırmaklı.I, 147

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
El kalır (kaldı) toru kalmas (III. 221) (II. 25)
Yurt gider, töre kalır.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[çıngıllı (II)] Süslü.
Sücüllü *Yalvaç -Isparta
Çeltek *Yeşilova -Burdur
Danışman *Fatsa -Ordu
Engiz *Bafra -Samsun

cıngıllı (I) Süslü.
*Eşme ve köyleri -Uşak
*Eğridir ve köyleri, *Yalvaç -Isparta
Akçaköy *Yeşilova -Burdur
Yukarıseyit *Çal -Denizli
*Refahiye -Erzincan
-Gümüşhane
*Göksun -Maraş
Hisarcık *Yayladağı -Hatay
*Kangal ve köyleri -Sivas
-Yozgat
*Pınarbaşı -Kayseri
-Niğde
-Adana

[çıngıllı (IV)] Oynak, şımarık (kadın hk.).
*Maçka -Trabzon

cıngıllı (II) Oynak, şımarık (kadın hk.).
Bademli *Dinar -Afyon
Hisarköy *Sarayköy -Denizli

[çıngıllı (III)] Küçük kazan
*Emirdağ -Afyon

cıngıllı (III) Küçük kazan.
Kızılköy *Dinar, *Emirdağ -Afyon

çıngıllı (I) Çaylak.
Bahçeli *Bor -Niğde
*Fethiye ve köyleri -Muğla

[çıngaylı] Çaylak.
Bahçeli *Bor -Niğde

çıngıllı (II) [-> cıngıllı (I)]

çıngıllı (III) [-> cıngıllı (III)]

çıngıllı (IV) [-> cıngıllı (II)]

çıngıllı (V) Saçaklı, parçalı.
*Karaman -Konya

çıngıllı (VI) Nazlı: Emme çıngıllısın ha.
-Denizli

çıngıllı (VII) Dalları sık ağaç: İncir ağaçları çok çıngıllı kesmeli.
Eymir *Bozdoğan -Aydın

çıngıllı (VIII) Demirden, bakırdan, gümüşten yapılmış süs eşyası.
*Merzifon ve köyleri -Amasya

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1195 : 05 Ağustos 2015 »
Tarih : 11 Temmuz 2015 - Cumartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
müsterih
sıfat Arapça
Bütün kaygılardan kurtulup gönlü rahata kavuşan, içi rahat olan.

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
ümanizma    Fr. humanisme

İnsancılık, hümanizm:
"Hala ümamizma deyince Latince, Yunanca öğretiminden bahseden miyop aydınlarımız bir parça gözlerini açsınlar." -Cemil Meriç, Jurnal, 149.

Bundan sonra demek ki, ümanizma yerine, insancılık sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Arapçadan dilimize giren ve özgün biçimlerinde sonunda ikiz ünsüz bulunan kelimeler Türkçede tek ünsüzle kullanılır. Bu kelimeler ünlüyle başlayan ek veya yardımcı fiille kullanıldıklarında sondaki ünsüz ikizleşir:
hak (hakkı), his (hissi), ret (reddi), şer (şerri), tıp (tıbbı), zam (zammı), zan (zannı); af (affetmek), his (hissetmek) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Yarım hekim candan eder, yarım hoca dinden eder.
Bir iş, uzmanına değil de o işten anlamayana yaptırılırsa istenilen değil, ters bir sonuç elde edilir. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arılamak aralamak, I, 308 bkz> aralamak
arılmak yerinmek, kaygılanmak; kendine kızılmak. 11. 123 bkz> irilmek § sarılmak
arılmak kızmak, darılmak·II, 123

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Emgek eginde kalmas (I. 110)
Sıkıntı ebedîyen sırtda kalmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
soku (I) 1.Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek.
-Afyon
Balçova -İzmir
*Lapseki -Çanakkale
-Bolu
*Akyazı çevresi -Sakarya
Furtul *Devrek, Yedigelli, Karamusa *Ereğli -Zonguldak
-Çorum ilçe ve köyleri
*Kavak ve köyleri, Ahmetsaray *Lâdik -Samsun
-Sinop
-Amasya
*Zile, *Karkıncık, *Artova, Ficek *Reşadiye -Tokat
*Hozat -Tunceli
-Elâzığ
*Elbistan-Maraş
Kızılin *Kilis -Gaziantep
Büyük Çaylı *Dörtyol -Hatay
Cancin *Zara, Yukarı Kale *Koyulhisar -Sivas
*Sorgun, *Boğazlıyan -Yozgat
Köşker -Kırşehir
Dağhalil *Kızılcahamam, Faraşlı *Kalecik -Ankara
*Mucur -Kırşehir
Afşar köyleri *Pınarbaşı, Akçakaya *Erkilet -Kayseri
*Bor -Niğde
-Nevşehir
Aziziye *Ereğli -Konya
Gâvurdağı *Osmaniye, *Pozantı -Adana
-Edirne
Kerkük

[sohu] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Amasya ve çevresi
Çilehane *Reşadiye -Tokat
-Çorum ve köyleri
*Afşin ve köyleri-Maraş
Reyhanlı ve Amik Ovası Türkmenleri *Reyhanlı -Hatay
Sarıhamzalı *Sorgun -Yozgat
-Sivas ve çevresi
-Ankara
-Niğde

[sokkı] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Erzincan

[sokku] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Erzincan
*Ağın -Elâzığ
-Kayseri

[soko (II)] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Tokat
*Aksaray -Niğde

soku (I) 2.Dibekte, havanda dövme işini yapan tokmak.
*Eğridir köyleri -Isparta
Başpınar *Tefenni, Güney, Salda *Yeşilova -Burdur
Yukarı Seyit *Çal, Çöplü *Çivril, *Sarayköy, Sofular -Denizli
Eymir *Bozdoğan -Aydın
Bergaz *Ezine -Çanakkale
*Kandıra -Kocaeli
-Malatya
*Balâ -Ankara
*Kaş, *Alanya -Antalya

soku (II) Kısa boyunlu (kimse).
*Kurşunlu -Çankırı

soku (III) Kapı sürgüsü.
-Urfa
*Antakya -Hatay

soku (I) 1. Tahıl dövmeye yarayan taş dibek.
Karamanlı *Tefenni Burdur
Kırşehir ve çevresi
Haymana Kayseri

[sohu] Tahıl dövmeye yarayan taş dibek.
Hayati *Erbaa Tokat
*Bünyan Kayseri
*Bor Niğde

soku (I) 2. Havanda ya da dibekte tahıl dövmekte kullanılan tokmak.
Karamanlı *Tefenni Burdur
*Güdül Ankara

[solgu] Havanda ya da dibekte tahıl dövmekte kullanılan tokmak
Gezende *Gülnar, Namrun *Tarsus, Tahanlı *Mersin İçel

[solku] Havanda ya da dibekte tahıl dövmekte kullanılan tokmak
Teniste *Anamur İçel

soku (II) Kuyruksokumundaki kemik.
Karamanlı *Tefenni Burdur

sôku (III) Ceket.
Şenoba *Uludere Hakkâri

soku Dut, bulgur dövülen çukur taş, büyük havan
Elazığ Yöresi

soku İçinde bulgur kuru dut vs. dövülen, büyük oyuk taş
Keban, Baskil, Ağın

soku Tahıl dövmeye yarayan taş dibek
Malatya

soku Tahıl ezmeye yarayan taş dibek
Adana, Osmaniye

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1196 : 06 Ağustos 2015 »
Tarih : 12 Temmuz 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
suhulet
isim (suhu:let) eskimiş Arapça suh°let
1. isim Kolaylık
2. Yumuşaklık, naziklik
3. Uygun ortam

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
ünyon    Fr. union

Birlik, ortaklık:
"Tiyatro, sinema, bar, randevuevi, vesikalı ev, balo, salon, sosyete, ünyon…" -Ahmet Rasim, Muharrir Bu Ya, 327

Bundan sonra demek ki, ünyon yerine, birlik ve/veya ortaklık sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslere ünsüz denir.
Dilimizde yirmi bir ünsüz vardır:


b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z

Günün atasözü/deyimi:
Bir tutam ot deveye hendek atlatır.
Ufak bir para veya iyilik insana güç işler yaptırır. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arımak temizlemek, temiz olmak, I, 19; III, 252 bkz> ar ıtmak
arınçu günah· I, 134 bkz> érinçü
arınmak temizlenmek istemek ve yunmak; iyile şmek; ot tutunmak I, 12, 201

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Emikliğ uragut kösekçi bolur (I. 153)
Emzikli kadın iştahlı olur.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
cumbul (I) Çok eski elbise.
*Silifke, *Mut ve köyleri -İçel

cumbul (II) Naz, cilve.
Avşar aşireti, Pazarören *Pınarbaşı -Kayseri

cumbul Küçük üzüm salkımı
Mucur, Kırşehir ve Yöresi

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1197 : 06 Ağustos 2015 »
Tarih : 13 Temmuz 2015 - Pazartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
hayta (I)
isim, tarih (ha'yta)
1. isim, tarih Osmanlıların ilk dönemlerinde eyalet askerlerinin uç boylarında görevli sınıflarından biri
2. sıfat Başıboş, bir baltaya sap olamamış, apaş, serseri
"Ötedeki masada birtakım hayta gençler cıvık cıvık gülüşüyor." - Y. K. Karaosmanoğlu
Hayta (II)
özel, isim (ha'yta)
1. özel, isim Toroslarda yaşayan bir Yörük aşireti

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
teorem    Fr. théorème

1. Kanıtlanabilen bilimsel önerme:
"Teoremleri yorulmadan ispat edebiliyorum." -Ziya Gökalp, Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri, 7;
2. Mantıksal usa vurma ile kanıtlanan önermenin veya özelliğin bildirimi:
"Etiketleri yırtılmış mavi kaplı harita defterleri ve birbirlerine hayasızca zincirlenen teoremler." -Attila İlhan, Kurtlar Sofrası, 358.

Bundan sonra demek ki, teorem yerine, bilimsel öneri sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere yumuşak (ötümlü, tonlu) ün­süzler adı verilir:
b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

Günün atasözü/deyimi:
Ahmak gelin yengeyi halayığı sanır.
Ahmak kimse kendisini koruyup gözeten kişiye hizmetine verilmiş biri gözüyle bakar ve saygısız davranışlarıyla onun gönlünü kırarak hizmetinden yoksun kalır. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arış eriş, dokumanın tezgâha sarılmış olan ve uzunluğuna dikine bulunan telleri, I, 61
arış arkag eriş argaç, dokumanın yanlamasına atılan ipleri.I, 61
arışmak aldatmak, birbirinì aldatmak· I, 182
arışmak eriş argaç· I, 61

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Endik uma eblikni agırlar (I. 105)
Şaşkın konuk ev sâhibini ağırlar.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
eşelek (I) 1. Ceviz içinin ortasında bulunan ve içi ikiye ayıran sert madde.
-Bolu
Aliköy *Çaycuma -Zonguldak
-Çankırı
Çıkrık *Mecitözü -Çorum
Gürsökü *Ayancık -Sinop
*Ahlat -Bitlis
-Sivas

[eşşek (I) -1] Ceviz içinin ortasında bulunan ve içi ikiye ayıran sert madde.
*Eğridir ve köyleri -Isparta
-Gaziantep
*Bor -Niğde
*Ermenek -Konya

eşelek (I) 2. Elma, armut gibi meyvelerin yenildikten sonra kalan çekirdekli kısmı.
*Düzce, -Bolu
*Safranbolu -Zonguldak
Peşman *Daday, Karabüzey *Araç -Kastamonu
*Kurşunlu, Saray -Çankırı
*Sungurlu, *İskilip, -Çorum
*Merzifon ve köyleri -Amasya
*Zile, -Tokat
*Ahlat -Bitlis
-Sivas
-Yozgat
Çayırlı *Haymana, Sobran *Nallıhan -Ankara

eşelek (I) 3. Mısır koçanı.
-Yozgat
Ağaeli *Kalecik -Ankara

eşelek (I) 4. Meyve.
Beydili *Nallıhan -Ankara
-Adana

eşelek (I) 5. Olgunlaşmamış meyve.
*Refahiye -Erzincan

eşelek (I) 6. Meyve çürüğü.
Hamzabey *İnegöl -Bursa
-Bolu
*Boyabat -Sinop
-Tokat
Hacıilyas *Koyulhisar -Sivas

eşelek (II) Tavukların eşelendiği yer.
*Gelibolu -Çanakkale

eşelek (III) Sinir: Eşeleklerimi ayağa kaldırdın.
-Bolu

eşelek (IV) Şişman kadınlara verilen isim.
Uzunmusa -Ordu

eşelek Elma, armut gibi meyvelerin yenildikten sonra kalan çekirdekli orta kısım
Malatya

eşelek Meyve artığı
Ordu İli ve Yöresi

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1198 : 07 Ağustos 2015 »
Tarih : 14 Temmuz 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
curcuna isim
1. isim Gürültülü, karışık durum
"Adnan yatağına uzanmış, dün geceki curcunayı düşünüyordu." - M. C. Kuntay
2. Alaturka müzikte hızlı bir usul
"Sonra bir curcuna havası söyledi ve üç yabancı da dâhil olduğu hâlde salondakilerin hepsini oynattı." - P. Safa

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
taşeron    Fr. tâcheron

1. Büyük bir işin bir bölümünü yapmayı asıl müteahhitten kendi üzerine alan ikinci müteahhit:
"İşçiler, ustalar, taşeronlar, herkes hayran ona…" -Orhan Pamuk, Cevdet Bey ve Oğulları, 283; § "Sırp asıllı olmayan her taşeron veya müteahhit gibi, bir gün sıranın kendisine de geleceğini biliyordu." -Ayşe Kulin, Sevdalinka, 55; § "Memur onu hemen unutmuştu; karşısındaki taşeron kılıklı adamı paylıyordu." -Oğuz Atay, Tutunamayanlar, 103.
2. mecaz Kendi adına değil, aracı olarak çalışan:
"Harun gibi, yeni düzenin, hatta daha da yeni düzenlerin adamları taşeronları." -İnci Aral, Safran Sarı, 213.

Bundan sonra demek ki, taşeron yerine, alt yüklenici ve/veya aracı sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere sert (ötümsüz, tonsuz) ünsüzler denir:
ç, f, h, k, p, s, ş, t

Günün atasözü/deyimi:
İyiliğe iyilik olsaydı, koca öküze bıçak olmazdı.
Nasıl öküz, ömrü boyunca hizmet ederek sahibine kazanç sağladığı hâlde ihtiyarlayınca sahibi tarafından kesiliyorsa bu dünyada her zaman iyiliğe karşı iyilik görülmez. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arıtası arıtacak· II, 322 § tarıg arıtası yér; buğday arıtacak yer· II, 322 § tarıg arıtası neñ; buğday arıtacak nesne· II, 322 § tarıg arıtası ogur; buğday arıtacak zaman· II, 322
arıtgan her zaman temizleyen, ayıklayan· I, 154
arıtgu arıtacak II, 321, 322§tarıg arutgu yér; buğday arıtacak yer·II, 321 § tarıg arutgu neñ; buğday arıtacak nesne, II, 322 § tarıg arutgu ogur; buğday arıtacak zaman· II, 321

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Erdem başı tıl (I. 107) (1. 336)
Faziletin başı dildir.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[harpuşta -1] Evlerin önünde asmaların yayılması için yapılan çardak.
Karahisar *İncesu -Kayseri
*Ermenek -Konya

harpışda Evlerin önünde asmaların yayılması için yapılan çardak.
*Ermenek -Konya

harpuşta 1. [-> harpışda]

harpuşta 2. Evlerin önüne yapılan tahta saçak.
*Alanya -Antalya

harpuşta 3. Yeni yapılan duvarların üzerine konulan büyük kerpiç.
-Konya

harpuşta Bağlak
Ordu İli ve Yöresi

[harpıçtı] Evlerin önüne yapılan tahta saçak.
*Sandıklı -Konya

[harpuçtı] Evlerin önüne yapılan tahta saçak.
*Sandıklı -Konya

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2148
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1199 : 07 Ağustos 2015 »
Tarih : 15 Temmuz 2015 - Çarşamba

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
kardelen isim, bitki bilimi
Nergisgillerden, baharda çok erken çiçek açan ve eczacılıkta kullanılan soğanlı bir bitki (Galanthus nivalis)

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
teokrasi    Fr. théocratie

Siyasi iktidarın, Allah'ın temsilcileri olduklarına inanılan din adamlarının elinde bulunduğu toplumsal, siyasi düzen, din erki:
"Halbuki amelî tecrübeler gösterdi ki islâm ittihadı bir taraftan teokrasi ve klerikalizm gibi irticaî cereyanları doğurduğundan, diğer cihetten de islâm âleminde milliyet mefkûrelerinin ve millî vicdanların uyanmasına aleyhtar bulunduğundan Müslüman kavimlerin terakkisine mâni olduğu gibi, istiklâline de hâildir." -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, 71.

Bundan sonra demek ki, teokrasi yerine, din erki sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Kökeni Türkçe olan kelimelerin so­nunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz. Ancak anlam farkını belirtmek üzere ad, od, sac gibi birkaç kelimenin yazılışında bu kurala uyulmaz:
ad (isim), at (binek hayvanı); od (ateş), ot (bitki); sac (yassı demir), saç (kıl).

Günün atasözü/deyimi:
Tarlada izi olmayanın harmanda sözü (yüzü) olmaz.
Kendini işe vermeyenden, bir iş üretmeyenden hayır gelmez.(Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arıtışmak temizlemekte yardım ve yarış etmek· II, 322
arıtmak temizlemek, I, 19, 208 bkz> arımak
arıtmak taşağı çıkarmak, Iğdi; etmek; çocuğu sünnet etmek; erkekleşmek·I, 208 bkz> eredmek, eretmek

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Erdemsiz kut çertilür (II. 229)
Faziletsizden uğur, kut kaybolur

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[çöten (III)] Pınar veya damdan su akıtan ağaç veya teneke oluk.
-Ankara ve köyleri.

çörten (I) 1. Pınar veya damdan su akıtan ağaç veya teneke oluk.
Bademli, *Emirdağ -Afyon
-Aydın
-İzmir
-Manisa
-Bursa
Tokat, Bozan *Sivrihisar ve köyleri -Eskişehir
*Küre -Kastamonu
-Çankırı ve ilçeleri
-Çorum ilçe ve köyleri
*Kavak -Samsun
*Ezine -Amasya
*Mahmudiye -Giresun
-Urfa
*Kilis -Gaziantep
Arçan -Maraş
*Şarkışla ve köyleri, *Gemerek -Sivas
*Boğazlayan, *Akdağmadeni -Yozgat
-Ankara ilçe ve köyleri
Cemele -Kırşehir
-Kayseri ve ilçeleri
-Nevşehir
Bahçeli *Bor, Kavas *Aksaray, Uluağaç, -Niğde
*Ereğli, *Ilgın, *Beyşehir -Konya
Çakallı, Çandırlar, Mustafabeyli *Mersin, *Tarsus -İçel
-Edirne

çöten (I) Balık avlamak için kullanılan sepet.
Çivriz *Develi -Giresun

çöten (II) 1. Mısır koçanlarını kışın saklamak için daire şeklinde dallardan yapılmış kulübe.
Yaman *Mudanya -Bursa
*Görele -Giresun ve köyleri
*Torul -Gümüşhane

çöten (II) 2. İnce daldan örülmüş civciv kümesi.
-Giresun

çöten (II) 3. Ağıl.
*Bulancak -Giresun

çöten (III) [-> çörten (I) -1]